wèddel

zn, (een), mv: wèddels - verklw: wèddeltsje (e)

1. Soort van draaislotje op deuren.

Heel eenvoudig mechanisme, bestaande uit een stukje hout dat scharnierend staat opgesteld. Het kan worden opgetild, waardoor het van achter een haakje komt zodat het slot vrij is.
Er bestaat ook een metalen uitvoering van dit systeem, dat vaak op tuinpoortjes wordt geplaatst.

Âân mijn konijnekoote stâân wèddels oep de deure, èn da kunne die biëjsjes ni[j] oopekrijge, zënne. = De deuren van mijn konijnenhokken worden vergrendeld met wèddels en de dieren zullen dat zeker niet kunnen lospeuteren.

wëdding

zn (een), mv: wëddinge

1. Weddenschap.

Moete m'ës een wëdding doen? = Zullen we eens een weddenschap afsluiten?

weemele

ww, verv: weemel - weemelde - geweemeld

1. Onrustig heen en weer bewegen, niet stil kunnen zitten.

Zit dââ zooë ni te weemele! Kunde gij naa giëjn twiëj menuute stilzitte?  = Zit daar niet zo onrustig heen en weer te bewegen! Kan jij nu geen twee minuten stil zitten?

2. Wriemelen, door bewegen moeilijk te zien zijn.

'k Ëm koppijn èn misschin ooëk deu de wèrremte, mââ't weemelt allemââ veu men ooëge. = Ik heb hoofdpijn en misschien ook ten gevolge van de hitte, maar ik zie niets scherp.

weemelgat

zn (e), mv: weemelgatte - verklw: weemelgatsje (e)

1. Iemand die moeite heeft om rustig te blijven of stilletjes te blijven zitten. Meestal gebruikt voor onrustige kinderen.

Aa dochter dad ës ëcht e weemelgat... Naa eïjt die van iëjl den achternoen nog giëjne sekont stilgezeete! = Jouw dochter is een nerveus meisje... ze heeft gedurende heel de namiddag nog geen seconde stilletjes gezeten!

Zie ook: weemelkont

weemelkont

zn (een), mv: weemelkonte - verklw: weemelkontsje (e)

1. Iemand die moeite heeft om rustig te blijven of stilletjes te blijven zitten, ongedurig iemand. Meestal gebruikt voor onrustige volwassenen.

'k Zèn dââstrak die van ons nââ de vraavenbont gâân wëgdoen. Manneke wa d'ës da dââ nen ooëp weemelkonte, sëch! = Daarstraks heb ik mijn vrouw naar (de vergadering van) de vrouwenliga gebracht. Man-man toch... wat was dat daar voor een gewemel van jewelste!

Zie ook: weemelgat

wèèr

zn, mv: -

1. Weer, bezigheid, bezorgdheid, gedienstigheid.

Die[j] ës naa altij veür iederiëjn in de wèèr, mââ[r] âân eur ijge dènkt ze ni! = Die vrouw is altijd voor andere bezorgd en bezig, maar aan zichzelf denkt ze niet!

Da mènske[n] eïj zëllef niks, èn toch ës die[j] altij veu Jan èn alleman in de wèèr. = Dat vrouwtje bezit zelf niets, en toch staat ze klaar om iedereen te helpen.

weerbeüstel

zn (ne), mv: weerbeüstels - verklw: weerbeüsteltsje (e)

1. Haarlok die steeds verkeerd ligt, in de verkeerde richting, tegen de gewone richting van het haar.

Diëj klaan kunde derëkt èrkënne[n] âân zene weerbeüstel in zen ââr. = Dat jongetje herken je onmiddellijk aan die tegendraadse haarlok.

weerbots

zn (de), geen mv.

1. Reactie, gevolg van iets, resulterend effect.

A ch'ander mènse altij mââ blèft plââge, dèn moet'ooëk teege de weerbots kunne. = Als je anderen altijd maar sart en plaagt, dan moet je ook de gevolgen hiervan kunnen dragen.

wèèt

bijw

1. Waard, een bepaalde waarde hebbend.

Da's zeeker duuzent frang wèèt. = Dat heeft minstens een waarde van duizend frank.

Mââ da's ni feel wèèt zënne. = Dat is niet veel waard hoor.

weete

ww, verv: weet - wist - geweete

1. Weten, verstaan, begrijpen, kennen.

Diëj wët veul, joeng! Een eïj meegedâân âân de kwis oep den teevee. = Hij weet veel, hoor! Hij heeft deelgenomen aan een kwis op de televisie.

'k Ëm et altij geweete! = Ik heb het altijd vermoed.

Da'k naa wist wa'k ni een wist... = Als ik nu eens wist wat ik (op het ogenblik) niet weet...

Zie ook: wëttewatte.

weeze

zn, mv: -

1. Weten, begrip.

Ik¨ëm er giëj weeze van wa'k naa moet doen! = Ik weet echt niet meer wat ik nu moet doen!

wëg

bijw

1. In de uitdrukking "d'er mee wëg zijn" - het door hebben, het begrepen hebben, het gesnapt hebben.

Nââ dattem et zeeve kiëjren aa oïjtgeleïj, was ek er telangelëste mee wëg. = Nadat hij het me zeven keer had uitgelegd, had ik het eindelijk begrepen.

'k Zèn wël duuzend kiëjre stilgevalle më den ottoo, mââ naa zèn ek er mee wëg oe da g'aa ambrajaajz èn aave gaas moet intrappe. = Wel duizend keer is de motor van mijn auto stilgevallen, maar nu heb ik door hoe je het induwen van gas- en koppelingspedaal moet synchroniseren.

2. In de uitdrukking "d'er mee wëg zijn" - ervandoor gaan, weggaan.

Allee mannekes... ammezeerd aale nog goe, mââr ik zèn d'er mee wëg oemda'k morrege vruug moet oepstâân. = Gezelschap... amuseer jullie nog. Ik moet ervandoor, want morgen moet ik er vroeg uit.

't Weürd ie stillekesâân tijd da m'er më wëg zèn! = Het wordt stilaan tijd dat we opkrassen.

Mokt da g'er më wëg zè, joenge! = Stap het af, kerel! Maak dat je wegkomt!

wèg

zn (ne), mv: weïjge - verklw: wègske (e)

1. Weg, pad, straat, ... (in alle soorten en groottes). [>Nl. weg] [>Middelnl. wech]

'k Ëm 't wègske[n] in den of oepgerijfd. = Ik heb het tuinpad gerijfd.

De wèg oep zeeve doen. = Een omweg maken.

De wèg verlieze. = De weg kwijt raken.

Më zene[n] ijge giëjne wèg kunne. = Më zene[n] ijge giëjne wèg weete.

Më zene[n] ijge giëjne[n] blijf weete. = Niet meer weten hoe zich te gedragen, vaak als gevolg van stress.

weïjre

ww, verv: weïjr - weïjrdee - geweïjrd

1. Haasten, zich spoeden, zich weren.

A'ch aa ni weïjrt, dèn ës de bus nââ Booëm wëg. = Als je je niet haast, is de bus naar Boom vertrokken.

Aa[j] ondertduuzent frang geeve? 'k Zal mij weïjre, sëch! = Je honderdduizend frank geven? Dat zie je van hier!

Weïjrd'aa! = Haast je! Snel!

weïjrooëg

zn (een), mv: weïjrooëge - verklw: weïjrooëgske (e)

1. Oog waarvan het ooglid ontstoken is, bijv ten gevolge van de kou. [>Nl. verweren]

A'che deu't sleutergat loert kund een weïjrooëg krijge… = Als je iemand door het sleutelgat stiekem bekijkt, kan als gevolg hebben dat je een ontstoken ook krijgt (door tocht bijv.)

Zie ook: prutooëg.

weïjrskante

bijw

1. Weerskanten, weerszijden, langs beide kanten.

Vruuger droege z'altijd eulen ooërbëllekes âân weïjrskante, mââ de lësten tijd zèn er veel mènse die mââr âân iëjne kant een bëlleken inëmme. Zëllefs mannen! = Vroeger droeg men altijd aan beide oren een oorring, maar tegenwoordig zie je meer mensen die maar langs één kant een oorring in hebben. Zelfs mannen!

Da's ni da'k ik aa ni geïjre zien, zeülle. Mââ't moet naa èn dèn van weïjrskante kommen, ë! = Je moet niet denken dat ik je niet graag heb, hoor. Maar de inspanning mag af en toe eens door beide partijen geleverd worden.

wèlle

pers vnw

1. Wij.

Wèlle[n] ëmme gewonne! = Wij hebben gewonnen.

Wèlle zèn nââ[r] Ollant gewëst, èn zèlle nââ[r] Eüstenrijk. = Wij zijn naar Nederland op vakantie geweest en zij naar Oostenrijk.

wëps

zn, (een), mv: wëpse - verklw: wëpske (e)

1. Wesp.

Nââ[r] een wëps meegde ni slââge, want die steeke derëkt. = Je mag niet slaan naar een wesp, dan steken ze vlug.

wèrrekendogs

bijw

1. Zoals in de week, doordeweeks.

Me zèn e zondag gâân eete. 't Was dââr iëjl goe, èn ge meugt er oep aa wèrrekendogs binne. = Vorige zondag gingen we uit eten. Het was daar heel lekker, en je wordt in je doordeweekse plunje toegelaten.

wèrremerëk

zn (-), geen mv.

1. Soort van kermissnoep - suikergoed, wit en bruin gelaagd, wordt gerokken, …

wèt

zn, (een), mv: wètte - verklw: wètteke (e)

1. Wrat.

'k Kan giëjn schoene[n] âânaave, want 'k ëm wël zës wètte[n] oep me'ne voet. = Nu verdraag ik geen schoenen, want ik heb zeker zes wratten op mijn voet.

wëtstiëjn

zn, (ne), mv: wëtstiëjne - verklw: wëtstïjntsje (e)

1. Wetsteen, steen om metalen voorwerpen te scherpen, te wetten.

'k Zaa die bijl mââ wëtte[n] oep de wëtstiëjn veu da'che ze gebreükt. = Ik raad je aan die bijl eerst te scherpen met een slijpsteen, vooraleer ze te gebruiken.

wëttewatte?

uitdrukking

1. Weet je wat?

Zie ook: weete.

weübbe

zn (de), =mv

1. Iets wat hindert, waar men last van heeft, zonder er een fysieke verklaring voor te hebben.

Vnl in de uitdrukking de weübbe[n] ëmme =  ongerust zijn, zich ongemakkelijk of slecht voelen, een ongekend onheil verwachten…

weüre

ww, verv: weür - wier - geweüre

1. Worden.

'k Weür vandââg fèftech jââr. = Ik word vandaag 50 jaar.

Weürde gij geïjre gezien? = Ziet men je graag?

Ne mèns weürt alle dââge[n] een dagske[n] aaver. = Iedereen wordt alle dagen een dagje ouder.

weüst

zn, (ne), mv: weüste - verklw: weüsje (e)

1. Worst.

Biëjnaaver, gëfd ës een allef pont weüsjes. = Slager, krijg ik 250 gr worsten.

Spinneüzzestoemp më weüste. = Spinaziepuree met worst.

2. Benaming van een onnozel en achterlijk persoon, of van iemand die zich onnozel gedraagt.

Diëj[n] oemnooëzele weüst verstââ ni d'èlleft van't schooë weer! = Hij is zo dom dat hij niet in het minst begrijpt van wat er gaande is.

weüttel

zn, (ne), mv: weüttels / weüttele - verklw: weütteltsje (e)

1. Wortel van een struik, een boom.

Nen booëm oemkappe[n] ës niks, mââ de weüttele[n] oïjt de gront ââle, da's wa[d] anders. = Een boom omhakken is makkelijker dan de wortels ervan uit de grond te halen.

2. Wortel om te eten, peen.

A'k ik weütteltsjes mââk doen'ek er altij arjoïjn èn wa soïjker in. = Als ik wortelen klaarmaak, is dat steeds met ui en een beetje suiker.

wèzzel

zn, (ne), mv: -

1. Van alles door elkaar, een mix, een samenvoegsel.

Wad ës me da vë ne wèzzel! = Wat is me dat voor een warboel.