Nederlanden

Ordonnanties om de recrutering van de reguliere geestelijkheid te bemoeilijken (tot 1772).

Graaf Jozef de Ferraris (°1726 +1814) maakt een kaart van de Oostenrijkse Nederlanden (tot 1778). Daarmee ontstaat de eerste topografische kaart van België. De woningen krijgen een nummer, om op die manier aan te geven tot welke gemeente ze behoren.

Verenigde Provinciën

Pieter van Bleiswijk wordt raadspensionaris van Holland.

Engeland - Encyclopediae Britannica

De eerste druk van The Encyclopediae Britannica wordt in Edinburgh uitgegeven.

Zweden - Gustaf Adolf III

Koning Gustaf Adolf III van Zweden (°24 jan 1746 Stockholm +16 mar 1792 Stockholm) regeert (tot 1792).

Nederlanden - Academie

Instelling van de Keizerlijke Academie voor Wetenschappen en Schone Letteren in de Zuidelijke Nederlanden.

Verenigde Provinciën

5 nov: raadspensionaris Pieter Steyn overlijdt. Hij wordt opgevolgd door Pieter van Bleiswijk, iemand die door de hertog van Brunswijk zelf gevormd en naar de hand gezet is.

Aan het hof zijn Willem van Bentinck van Loon en prinses Wilhelmina van Pruisen (de echtgenote van Willem V) het danig oneens met Brunswijk, en stellen zich duidelijk als tegenstanders op.

22 dec: nieuwe financiële crisis in Amsterdam:. Bankierskantoor Clifford en nog een aantal andere handelsondernemingen gaan in faling. Dit is een gevolg van de minder goede resultaten van de East India Company, en de suikeroogst in Suriname.

Abessinië - Egypte

Bruce verkent Abessinië en de samenvloeiing van de Blauwe en de Witte Nijl.

Frankrijk - Bourbon - Fourier

Louis Antoine Henri van Bourbon Enghien (°1772 +1804), prins van Condé.

Charles Fourier (°1772 +1837), Frans sociaal hervormer, grondlegger van het socialistisch stelsel, het "fourierisme".

Oostenrijk - Italië - Brennerpas

Op een hoogte van 1372 m wordt de eerste weg over de Alpen aangelegd via de Brennerpas. Het is een verbinding tussen Oostenrijk en Italië.

Zwitserlaand - Haas

Wilhelm Haas (°1741 +1800), Zwitsers drukker, verbetert de drukpers.

Nederlanden - Jezuïeten

In de zuidelijke Nederlanden worden de Jezuïetenkloosters opgeheven (door paus Clemens) en 14 Theresiacolleges worden opgericht.

Hop

H. Hop (°1773 +1808), Nederlands gezant in de zuidelijke Nederlanden. Hij maakt later het "hopje", een snoepje dat in een papier gewikkeld verkocht wordt, en dat naar koffie smaakt.

Engeland - James Cook - Antarctica

James Cook (°27 okt 1728 Marton +14 feb 1779 Hawaii) doorkruist Antarctica.

Noord Amerika - Boston Tea Party

16 dec: een aantal kolonisten, vermomd als indianen, klimmen aan boord van 3 schepen in de haven van Boston. De lading thee wordt overboord geworpen. Het is een Noord Amerikaanse actie tegen het Britse gezag, en de invoerheffing op de thee. Deze actie wordt gezien als de aanleiding van de vrijheidsstrijd van de Amerikanen.

Canada - Perez - Cook

Juan Perez (voor Spanje) en James Cook en George Vancouver (voor Engeland) beginnen met de verkenning van de kusten van Alaska (tot 1794).

Duitsland - von Goethe

Johann Wolfgang Goethe (°28 aug 1749 Frankfurt am Main +22 mar 1832 Weimar), Duits schrijver, dichter en natuuronderzoeker, schrijft "Die Leiden des jungen Werthers". Het is een roman in briefvorm, gespekt van sentimentaliteit en zelfbeklag. Nog hetzelfde jaar begint hij te schrijve aan "Faust".

Duitsland - König

Friedrich König (°1774 +1833), Duits boekdrukker. Hij vindt de snelpers uit.

Engeland - James Cook

James Cook (°27 okt 1728 Marton +14 feb 1779 Hawaii) brengt een groot deel van de Stille Oceaan in kaart.

Frankrijk - Lodewijk XVI

Lodewijk XVI regeert (tot 1792).Hij is een kleinzoon van Lodewijk XV. Hij is getrouwd met Marie Antoinette van Oostenrijk, een dochter van Maria Teresa van Oostenrijk. Hij sterft op de guillotine in 1792.

Frankrijk - Maarschalk Gérard

Etienne Maurice graaf Gérard (°1774 +1852), Frans maarschalk.

Noord Amerika - Eerste Continentale Congres

Afgevaardigden uit 12 Engelse kolonies in Noord-Amerika komen in Philadelphia samen (met uitzondering van Georgia en de Canadese kolonies). Er wordt opgeroepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid tegen het Britse gezag.

Zuid Amerika - St Eustatius

De handel via Sint Eustatius komt tot grote bloei (tot 1781) als gevolg van de Amerikaanse Vrijheidsoorlog.

Nederlanden - Geel

Het eerste verbeteringsgesticht van Europa wordt geopend in Gent.

Verenigde Provinciën - Amsterdam

Amsterdam en de stadhouder Willem V gaan in discussie over de keuze tussen het uitbreiden voor het budget van het leger, of de modernisering van de vloot. De beslissing is belangrijk, o.a. vanwege een dreigende oorlog tussen Engeland en zijn Amerikaanse kolonies! (zie hiernaast)

De Nederlandse democraten tonen sympathie voor de Amerikaanse rebellen.

sep: koning George III van Engeland stuurt via ambassadeur Joseph Yorke een verzoek voor de "Schotse Brigade", wat door de Staten van Holland wordt afgewezen.

16 dec: Johan Derk van der Capellen tot den Poll valt fel uit tegen Engeland. Hiermee vertegenwoordigt hij het standpunt van de democraten van de Nederlanden, die eerder sympathie hebben voor de Amerikaanse rebellen.

Duitsland - Grotefend

Georg Grotefend (°1775 +1853), Duits filoloog. Hij legt de grondslag om het spijkerschrift te ontcijferen (in 1802).

Engeland - Lamb

Charles Lamb (°1775 +1834), Engels dichter en essayist. Hij schrijft kritieken over het 17de eeuwse toneel. Werken van hem zijn "Essays" en "Tales from Shakespeare".

Noord Amerika - Belastingen

Het opleggen van extra belastingen door koning George III van Groot Brittannië is aanleiding tot de Onafhankelijkheidsoorlog (tot 1783). 13 Engelse kolonies staan in Lexington en Concord op tegen Engeland, met de bedoeling hun onafhankelijkheid te verwerven.

George Washington (°22 feb 1732 Wakefield, Virginia +14 dec 1799 Mount Vernon) wordt op het Tweede Continentale Congres benoemd tot opperbevelhebber van het Amerikaanse revolutionaire leger.

David Bushnell (°1724 +1824) bouwt de voorloper van een duikboot, de "Schildpad", waarmee hij het Engelse oorlogsschip "The Eagle" tot zinken probeert te brengen.

Duitsland - Hoffmann - Herbart

Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (°1776 +1822), Duits dichter, musicus en ook graficus. Hij is een laat-romanticus en heeft een voorkeur voor fantastische thema's. Hij componeert o.a. de opera "Udine".

Johann Herbart (°1776 +1841), Duits wijsgeer en pedagoog, onder sterke invloed van Kant en Hume. Volgens zijn idee bestaan alle verschijnselen van het zielenleven uit voorstellingen die onze psyche produceert (analogie met het feit dat materie bestaat uit moleculen).

Engeland - Cook

Cook ontdekt de Cook eilanden en onderzoekt de Beringstraat.

USA - Declaration of Independence

4 jul: de Verenigde Staten worden onafhankelijk. In de verklaring, die hoofdzakelijk wordt opgesteld door Thomas Jefferson (°13 apr 1743 Shadwell, Virginia +4 jul 1826 Monticello, Virginia), verklaren 13 Engelse kolonies in het oosten van Noord Amerika zich onafhankelijk van het Britse moederland.

Franklin - Bliksemafleider

Benjamin Franklin (°1706 +1790), vindt de bliksemafleider uit.

Verenigde Provinciën

1 mar: de Economische Tak van de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen wordt opgericht. Deze is een uiting van het economisch streven van de patriotten, en wil het verval van de Hollandse welvaart omkeren.

Duitsland - Gauss - Von Kleist

Karl Gauss (°1777 +1855), Duits wis-, natuur- en sterrenkundige. In de wiskunde richt hij zich vooral op de meetkunde.

Heinrich Von Kleist (°1777 +1811), Duits dichter. Hij schrijft drama's ("Prinz Friedrich von Homburg"), sprookjes ("Kätchen von Heilbronn"), novellen ("Michael Kohlhaas") en essays.

USA - Slag bij Saratoga

17 okt: een groot Engels leger onder aanvoering van generaal John Burgoyne, geeft zich over aan de "Amerikanen".

Marie Joseph markies de La Fayette (°1757 +1834) strijdt in de Amerikaanse Burgeroorlog (tot 1781).

Verenigde Provinciën

De Staten-Generaal leggen zich neer bij de voorschriften van de Engelsen voor wat betreft de contrabande, maar Amsterdam en Haarlem vinden dat de handelskonvooien volledig vrij moeten zijn. Daarop trekt Frankrijk alle handelsvoordelen in voor de Republiek, met uitzondering van Amsterdam en Haarlem.

4 sep: in Aken zijn er onderhandelingen aan de gang tussen de Amsterdammers en de Amerikanen, over een mogelijk handelsakkoord.

Van Heusde

Philip Willem van Heusde (°1778 +1839), Nederlands wijsgeer en classicus, die vooral de wijsbegeerte van Plato en Socrates bestudeert.

Canada - James Cook

James Cook (°27 okt 1728 Marton +14 feb 1779 Hawaii) gaat op Vancouver Island aan land. Hij zeilt vandaar noordwaarts naar de Cook Inlet in Zuid Alaska. Zijn tocht gaat langs de Aleoeten, het westelijk schiereiland van Alaska.

Duitsland - Jahn

Friedrich Ludwig Jahn (°1778 +1852), Duits pedagoog. Hij ijvert voor de nationale opvoeding in Pruisen door het bevorderen van lichamelijke ontwikkeling en door verbreiding van de gymnastiek.

Engeland - Frankrijk

Frankrijk verklaart aan Engeland de oorlog. Deze zee-oorlog zal 5 jaar duren.

Frankrijk - Gay-Lussac

Louis-Joseph Gay-Lussac (°6 dec 1778 St-Léonard-le-Noblat +9 mei 1850 Parijs), Frans natuur- en scheikundige. Hij maakt de "Wet van Gay-Lussac" over de uitzetting van de gassen. Deze wet is een aanvulling op de "wet van Boyle".

Pierre Augustin Caron de Beaumarchais (°24 jan 1732 Parijs +18 mei 1799 Parijs), lanceert "Le mariage de Figaro" in de Comédie Française.

Zuid Amerika - St Eustatius

In de buurt van St. Eustatius kruist een smaldeel van de noordelijke Republiek om de geoorloofde handel te beschermen.

Verenigde Provinciën

okt: de Amerikaanse kaper John Paul Jones wordt in de Republiek toegejuicht, als hij bij Texel aankomt met Engelse schepen die hij heeft buitgemaakt. Engeland vraagt echter om zijn uitlevering, en JP Jones moet het land verlaten op last van de Staten-Generaal.

dec: Engeland houdt onder admiraal Fielding een aantal Staatse koopvaardijschepen aan die onder Lodewijk van Bijlandt varen in de buurt van het eiland Wight. Hij belet niet dat de Engelsen de koopvaardijschepen doorzoeken.

Op grond van het defensief verdrag van 10 aug 1678 vraagt Engeland aan de Republiek om te helpen in de strijd tegen Frankrijk en Spanje.

Engeland - Stalen brug - Cook

De eerste metalen brug in gietijzer wordt gebouwd over de Severn. De brug overspant een afstand van 30 m.

14 feb: James Cook (°27 okt 1728 Marton +14 feb 1779 Hawaii) wordt tijdens een ontdekkingsreis op Hawaï vermoord.

Spanje - Engeland

Spanje en Engeland in oorlog (tot 1802).

Nederlanden - Josef II

4 jul: na het overlijden van Karel van Lotharingen (+4 jul Tervuren) regeert Josef II. Hij is een zoon van Maria Theresia, en hij stelt zijn zuster aartshertogin Maria Christina van Oostenrijk (°Wenen 13 mei 1742 +Wenen 24 juni 1798) met haar man hertog Albert Casimir August Ignaz Pius Franz Xaver van Saksen (°Moritzburg bij Dresden 11 juli 1738 +Wenen 10 februari 1822) als landvoogden aan (tot 1793). Josef II laat echter weinig vrijheid aan zijn zuster voor wat betreft het bewind in de Zuidelijke Nederlanden.

Verenigde Provinciën

17 apr: Engeland verklaart dat het handelsverdrag van 1674 komt te vervallen, omdat de Republiek zich niet houdt aan het defensief verdrag van 1678. Met meer dan 120 schepen overheersen de Engelsen de vloot van 17 schepen van de Republiek, waardoor de Nederlandse handel grote schade wordt toegebracht. In de Republiek worden Willem V en zijn Oranjepartij als schuldigen aangeduid.

10 sep: het concept-verdrag van Aken valt in Engelse handen. Hieruit blijkt dat de Amsterdammers geheime onderhandelingen hebben gevoerd met de Amerikaanse rebellen. John Yorke eist daarop dat de schuldigen gestraft worden.

10 dec: de Republiek ondertekent een verbond van gewapende neutraliteit, met Katharina van Rusland (en nog een aantal andere mogendheden).

20 dec: 4de Engelse Oorlog (tot 1784), die volgt uit de smokkelhandel van de Nederlanders met de Noord-Amerikaanse opstandelingen.

Frankrijk - Ingres

Jean Auguste Dominique Ingres (°29 aug 1780 Montauban +14 jan 1867 Parijs), Frans schilder. Hij is een leerling van J.L. David en maakt vooral portretten.

Oostenrijk - Maria Theresia

29 nov: Maria Theresia overlijdt in Wenen.

Ook de landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden, Karel van Lotharingen, overlijdt.