Frankrijk - Denis Papin

Denis Papin (°22 aug 1647 Chitenay, Blois +±1712 Londen), Frans natuurkundige, bouwt de autoclaaf, ook "pot van Papin" genoemd.

Verdrag tégen de Chambre de Réunion

okt: een viervoudig verbond wordt ondertekend tussen de Duitse keizer, Spanje, Zweden en de Verenigde Republiek. Zij zullen toezien op de handhaving van de eerder gesloten vrede van Münster en van Nijmegen. Het verbond heeft eerder een symbolische waarde.

Nederlanden - Foppens

Johannes Franciscus Foppens (°17 nov 1682 Brussel +16 jul 1761 Mechelen), Vlaams geschiedschrijver en priester. O.a. bekend van de "Bibliotheca Belgica".

Engeland - Halley - Gibbs

Edmund Halley (°8 nov 1656 Haggerston, Londen +25 jan 1742 Greenwich), Brits astronoom, ontdekt de komeet die met een omlooptijd van ±76 jaar langs de Aarde komt. De komeet wordt naar hem genoemd. De komeet werd voor het eerste genoteerd in China rond 240 vC.

James Gibbs (°1682 +1754), Engels architect.

Rusland - Peter de Grote

Peter de Grote (°9 jun 1672 Moskou +8 feb 1725 St. Petersburg) wordt co-regent / tsaar (tot 1696). Hij is een groot vernieuwer in Rusland.

Verenigde Provinciën - Suriname

21 mei: Suriname wordt overgedragen aan de Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname. Deze vereniging bestaat dus uit de West-Indische Compagnie, de stad Amsterdam en de familie Van Aerssen van Sommelsdijck, ieder voor een gelijk derde deel.

Verenigde Provinciën - Pieter Langendijk

Pieter Langendijk (°1683 +1756), Nederlands dichter. Hij schrijft blijspelen, waaronder "Het wederzijdsch Huwelijksbedrog".

Chinese Rijk - Taiwan

De Mantsjoes van de Chinese keizerlijke Tj'ing-Dynastie veroveren met hulp van de Nederlanders het eiland Taiwan.

Oostenrijk - Slag bij Kahlenberg

Prins Eugeen van Savooie (°18 okt 1663 Parijs +21 apr 1736, Wenen), Oostenrijks veldheer onderscheidt zich bij het ontzetten van Wenen, dat door de Turken belegerd wordt. Zo is hij leter ook actief in de oorlog tegen Lodewijk XIV.

Koning Jan van Polen III Sobieski (°1624) helpt samen met keizer Leopold I bij de bevrijding van Wenen, als het door de Turken bezet is.

Spanje - Frankrijk

zomer: Spanje verklaart aan Frankrijk de oorlog, omdat Frankrijk een groot deel van de zuidelijke Nederlanden bezet houdt. Op grond van het verdrag dat in 1681 gesloten werd, moet ook de Republiek troepen sturen.

De Republiek laat echter weten dat er geen echte verplichting bestaat. Tussen Willem III en de Amsterdamse regenten ontstaat hierover een serieus meningsverschil. Hij zal later de Amsterdammers zelf beschuldigen van verraderlijke onderhandelingen met de Fransen. Amsterdam wordt in zijn mening dan weer gesteund door de Staten van Holland, Friesland (Hendrik Casimir II) en Groningen.

Brussel

Philippine Colombe Françoise de Nyekercke (°18 nov 1684 Brussel +1 sep 1768), dochter van Isabella Philippine de Paris en Jan Frederik de Nyekerke.

Denemarken

Ludwig Holberg (°1684 +1754), Deens schrijver. Hij is de grondlegger van het Deense toneel en schrijft talrijke blijspelen.

Duitsland - Osmaanse Rijk

De Duitse keizer moet alle aandacht geven aan de Turken, die Wenen belegeren (sinds 1683).

Frankrijk - Spanje - Wapenstilstand van Regensburg

Tussen Frankrijk en Spanje en de Duiste keizer. De Republiek komt hierin niet tussen.

Rusland

Keizerin Catharina van Rusland (°1684 +1727). Ze huwt in 1712 met Peter de Grote, die haar als troonopvolgster aanwijst.

Verenigde Provinciën - Hemsterhuis

Tiberius Hemsterhuis (°jan 1685 Groningen +7 apr 1766 Leiden), Nederlands kenner van het oude Griekenland. Hij wordt hoogleraar in Franeker en Leiden. Hij was sterk in het opleiden van anderen in de Griekse taal- en letterkunde.

Duitsland - Bach - Händel

Geboorte van Johan Sebastian Bach (+1750).

Georg Friedrich Händel (°1685 +1759), Duits musicus. Hij werkt vooral in Engeland, waar hij hofcomponist wordt. Hij schrijft 40 opera's, 30 oratoria... o.a. "Messias", "Judas Maccabeus".

Engeland - Jacob II

Koning Jacob II van Engeland regeert (tot 1688). Hij is een zoon van Karel I van Engeland. (Hij is de schoonvader van Willem III van Oranje). Hij heft de "Test-Eed" op, waardoor hij de katholieken begunstigt. Zijn vriendschap met de Franse koning wordt niet altijd in dank aanvaard.

John Gay (°1685 +1732), Engels schrijver, bekend van de "Beggar's Opera", de oudst bekende ballad opera.

Frankrijk - Edict van Fontainebleau

18 okt: koning Lodewijk XIV van Frankrijk herroept het Edict van Nantes (van 1598). Liever dan hun geloof op te geven, vluchten ±400.000 hugenoten Frankrjik naar Brandenburg, de Republiek, Zwitserland, de Palts, Engeland en zelfs Zuid Afrika. In de gebieden waar ze naartoe gaan, worden ze verwelkomd omdat zij door hun kennissen in de vroegere leefgebieden, ideale handelspartners kunnen worden. Uiteraard ten nadele van Frankrijk.

Brussel - Peter Lacourt

1 sep: Peter Lacourt - Brusselaar en schoolmeester in Willebroek - geeft een boek uit over hoe wiskunde in de school zou moeten onderwezen worden. Het werk heeft de titel "Inleydinghe tot de cyferconst, waerin de vyf hoofdtspeciën der arithmeticus worden uytgeleyt, gelyck men die mondelinghe soude moeten leeren".

Nederlanden - Grimbergen

20 mei: het land van Grimbergen, dat tot 1626 in bezit was van de Berthouts, wordt door karel II tot prinsdom verheven, ten voordele van Philippe François de Berghes. Het omvat naast Grimbergen: Strombeek, Meise, Brussegem, Londerzeel, Eppegem, Buggenhout, Sint Amands, Malderen, Lippelo, Liezele, Tisselt, Ramsdonk, Blaasveld, Willebroek, Ruisbroek, Heindonk, Zemst en Weerde.

Duitsland - Alliantie van Augsburg

De keizer van Spanje, Zweden en een aantal Duitse staten verzetten zich tegen Lodewijk XIV van Frankrijk. Europa begint zich nl. meer en meer bewust te worden van de dreiging van Frankrijk. Hoewel niet onmiddellijk, breekt als gevolg van deze alliantie de 9-Jarige Oorlog uit, in 1688 (tot 1697).

Fahrenheit

Gabriel Daniel Fahrenheit (°1686 +1736), natuurkundige. Hij woont vanaf 1702 in Holland. Hij is de uitvinder van de naar hem genoemde thermometerschaal.

Verenigde Provinciën

Johan Willem Friso, prins van Oranje Nassau (°14 aug 1687 Dessau +14 jul 1711). Hij wordt stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe.

Engeland - Isaac Newton

(°4 jan 1643 Woolsthorpe +31 mar 1727 Kensington), Brits wis- en natuurkundige, bechrijft in "Philosophiae naturalis principia mathematica" (ook: "Principia" genoemd) de theorie van de zwaartekracht. Hij legt hiermee de grondslag van de mechanica met inbegrip van:

- de traagheidswet: als de som van de krachten op een voorerp nul is, is de versnelling nul - een voorwerp beweegt dan met een constante snelheid in een rechte lijn, of het is in rust.

- de causaliteitswet: de verandering in beweging van een lichaam is evenredig met de kracht die op het lichaam wordt uitgeoefend, en heeft plaats volgens de rechte lijn waarlangs de kracht werkt.

- wet van actie en reactie: tegenover iedere werking van een kracht staat altijd een even grote tegenwerking, m.a.w. de wederzijdse werkingen van twee lichamen op elkaar zijn altijd even groot en tegengesteld gericht.

Osmaanse Rijk - Oostenrijk

Als gevolg van het mislukt beleg van Wenen in 1683, komt het leger in opstand, en wordt sultan Mehmed IV (°1642 Constantinopel +1693 Adrianopolis) afgezet. Hij wordt verbannen naar Adrianopolis.

Verenigde Provinciën

mar: graaf Jan van Brouchoven van Bergeyck wordt trésorier-général. Hij zal in de komende decennia veel invloed hebben in de Republiek.

26 nov: Lodewijk XIV verklaart aan de Republiek de oorlog, zogenaamd omdat de Republiek dwars ligt bij de benoeming van Willem Egon van Fürstenberg (beschermeling van de Franse koning) tot aartsbisschop van Keulen. De eigenlijke aanzet van de strijd is de expeditie van Willem III naar Engeland, om Jacob II van de troon te verdrijven. Dit betekent het begin van de Negenjarige Oorlog of de oorlog van de Liga van Augsburg (tot 1697), ook omdat Lodewijk XIV aanspraak maakt op de Spaanse Nederlanden. De door Willem III georganiseerde coalities verijdelen Lodewijk’s plannen.

Michel ten Hove wordt raadspensionaris van Holland.

's Gravesande

Willem Jacob 's Gravesande (°27 sep 1688 's Hertogenbosch 28 feb 1742 Leiden), Nederlands natuurkundige en hoogleraar in Leiden (1717). Hij schrijft het eerste leerboek over experimentele natuurkunde.

Duitsland - Frederik I

Frederik I volgt zijn vader Frederik Willem van Brandenburg (de grote Keurvorst) op.

Duitsland - Frankrijk

Koning Lodewijk XIV valt met zijn legers de Palts binnen, en bevestigt hiermee de Franse dreiging tegen de protestanten in Europa.

Liga van Augsburg

Een politiek en militair verbond tussen verschillende Europese grootheden om zich te beschermen tegen de dreiging van de Franse koning Lodewijk XIV.

Engeland

10 jun: koning James II van Engeland (James VII van Schotland) krijgt een zoon, die hij katholiek wil laten dopen, waardoor een katholiek vorstenhuis zou ontstaan. Hij treft tal van pro-katholieke maatregelen, o.a. de gevangenneming van 7 anglicaanse bisschoppen ("the immortal seven"). Dit maakt de protestanten ongerust.

Glorious Revolution

(Roemrijke Omwenteling) koning James II van Engeland en Schotland wordt afgezet, en vlucht naar Frankrijk. De protestantse "whigs" wenden zich tot Willem III van Oranje en diens vrouw Mary Stuart, om hen tot interventie in Engeland aan te zetten. Zowel de Engelse protestanten als Willem & Mary, beweren dat dit een daad is om Mary Stuart de aan zijn vrouw toekomende troon te ontzeggen.

15 nov: Willem III vaart met toestemming van de Staten-Generaal naar Engeland, om daar de wetten en de vrijheden te herstellen. Hij gaat aan land in Torbij (ZW Engeland). John Churchill Marlborough (°1650 +1722), Engels veldheer, kiest de zijde van Willem III van Oranje, en vervoegt met zijn manschappen het leger van Willem III.

Frankrijk

Pierre Carlet de Chamblain de Marivaux (°1688 +1763), Frans roman- en toneelschrijver. Hji schrjift 34 komedies waarin een fijne ontleding van gevoelens naar boven komt. Dit fenomeen wordt ook "marivaudage" genoemd.

Verenigde Provinciën - Heinsius

Anthonie Heinsius (°23 nov1641 Delft +3 aug 1720 's Gravenhage), Nederlands staatsman, is raadspensionaris van Holland. Hij bepaalt samen met Marlborough en prins Eugeen van Savoye de loop van de Spaanse erfopvolging. Ook neemt hij deel aan de vredesonderhandelingen in die periode.

Duitsland - Groot Verbond van Wenen

12 mei: tussen de Duitse keizer, de noordelijke Republiek, Engeland, Palts, Brandenburg, Luik, Hannover, Beieren. In 1690 zullen ook Spanje en Savoye toetreden. Hierdoor ontstaat de grote coalitie tegen Frankrijk. In het geheim ("secreet articul") wordt aan Leopold van Oostenrijk beloofd dat hij de opvolger wordt in de Spaanse lage landen.

Engeland

21 apr: koning William III van Oranje en zijn vrouw Mary worden uitgeroepen tot koning en koningin van Engeland. Ze komen op de troon, maar niet voor lang, omdat Willem III het bezwaarlijk vindt om "slechts" de prins-gemaal te zijn, naast zijn vrouw die de "koningin" is. Dan volgt koningin Mary II van Engeland (°1662) (tot 1694).

27 jul: slag bij Killie Crankie.

Engeland - Marlborough

John Churchill Marlborough (°1650 +1722), Engels veldheer, strijdt in de Nederlanden en in Ierland (tot 1691).

Frankrijk - Montesquieu

Charles Louis de Secondat Montesquieu (°18 jan 1689 Bordeaux +10 feb 1755 Paris), Frans rechtsgeleerde en politiek theoreticus.

Rusland - China

Verdrag van Nertsjinsk (Siberië)

De grens tussen China en Rusland langs de Amoer wordt vastgelegd. Als de Russen zich uit het Chinese gebied terugtrekken, mogen ze een handelsmissie openen in Beijing.

Nederlanden - Frankrijk - Slag van Fleurus

1 jul: de gealliëerde legers leiden een nederlaag op de Fransen, o.l.v. Luxembourg. De Engels-Staatse vloot leidt een nederlaag bij kaap Bevesier in de buurt van Dieppe, op de Franse vloot.

11 jul: in Ierland slaagt Willem III erin om de legers van zijn schoonvader (Jacob II) te verslaan bij de slag aan de Boyne. Hierdoor blijft Willem III gevierd door de Engelse protestanten, die hem de "Orangeman" noemen. Willem III heeft een conflict met Amsterdam over de benoeming van de schepenen. Omdat Willem te vaak in het buitenland verblijft, weigert de stad hem de lijsten voor te leggen met de kandidaten voor deze ambten. Na enige maanden wordt het geschil bijgelegd.

Frankrijk

Vanaf nu tot 1695 doen de Fransen regelmatig veldtochten in de zuidelijke Nederlanden, meestal o.l.v. Luxembourg. Verscheidene steden vallen daarbij in Franse handen (Bergen, Namen, Hoei, Charleroi). Een aantal steden worden later door de legers van Willem III heroverd. De Fransen halen dan weer de zege in de veldslagen bij Steenkerken en bij Neerwinden. Het kasteel van Versailles is voltooid, nadat er 29 jaar aan werd gewerkt (eerste architect en bouwmeester Louis Levau). Het is intussen al lang het politieke en culturele centrum van Frankrijk.