Nederlanden

20 mar: in de Nederlanden worden de eerste plakkaten tegen Luther opgehangen, op last van keizer Karel V. Vooral diens biechtvader - de franciscaan Glapio - inspireert keizer Karel tot deze daad.

Jancko Douwama en de Friese vrijheidspartij knoopt onderhandelingen aan met Karel V. Hij zou mogelijk betere garanties bieden voor de Friese vrijheid, dan Karel van Gelre. De laatste heft bovendien zware belastingen.

Het hertogdom Kleef wordt verbonden met Gulik en Berg.

nov: advocaat Cornellis Hoen uit Den Haag en rector Hinne Rode uit Utrecht wenden zich met hun "Avondmaalbrief" tot Luther. Hierin ontkennen zij de transsubstantiatie, o.a. vanwege het feit dat ze eerder sacramentariërs zijn dan Lutheranen.

Josquin Desprez

27 aug: in het zuiden overlijdt Josquin Desprez (°±midden 15de eeuw +27 aug 1521). Hij is musicus, en was leerling van Okeghem.

Desiderius Erasmus (°1467 +1536) vestigt zich in Basel CH.

Steenkool

In de Nederlanden (en ook Groot Brittannië) wordt steenkool meer en meer als brandstof gebruikt.

Duitsland - Rijksdag van Worms

Rijksmatrikelordonnantie: instelling van een register van inkomsten op de territoria. De gegevens zijn de basis voor het bepalen van het aantal troepen dat moet worden geleverd, alsook voor de belasting die zal worden geheven.

Duitsland - Maarten Luther

Maarten Luther (°10 nov 1483 Eisleben +18 feb 1546 Eisleben), Duits grondlegger van het protestantisme, verbrandt de tegen hem uitgevaardigde banbul van de paus op de Rijksdag van Worms. Hij verdedigt zich maar wordt door Karel V in de Rijksban geplaatst als hij weigert zijn ideeën te herroepen. Dit is het echte begin van de Reformatie.

Italië - Guicciardini

Lodovico Guicciardini (°1521 +1589 Antwerpen), Italiaans geschiedschrijver, reist door Europa en verblijft als gezant van de de Medici lange tijd in Antwerpen.

Osmaanse Rijk - Hongarije

Sultan Süleyman I de Grote / de Wetgever (°1494 Trabzon +1566 Szigetvar) valt Hongarije aan en verovert Belgrado.

Portugal - Ontdekkingsreizen

Koning Jan III van Portugal (tot 1557) steunt de heilige Franciscus Xaverius in zijn missiewerk voor Indië.

Fernão Magalhães (°±1470 Saborosa +27 apr 1521 Mactan, Filippijnen) vaart als eerste door de doorvaart tussen Zuid-Amerika en Vuurland, en ontdekt er de naar hem genoemde straat van Magelhaes. Dan steekt hij de Grote Oceaan over... Op zijn ontdekkingstocht in de Filippijnen sneuvelt hij. De reis wordt voortgezet onder bevel van Juan Sebastian de Elcano (°1476/1477 Guetaria +aug 1526 Stille Oceaan). Hij was de eerste die helemaal de aarde rondzeilde.

Portugal krijgt het monopolie voor de handel met Brazilië.

Nederlanden -

Van Egmond - Margareta van Parma

apr: keizer Karel V heeft onvoldoende vertrouwen in de bisschoppelijke en de pauselijke inquisitie. Hij stelt de leek Frans Van der Hulst aan als algemeen inquisiteur. Dit is een jurist die lied is van de Raad van Brabant. De aanstelling wordt later door de paus bekrachtigd.

Lamoraal graaf van Egmond (°18 nov 1522 Lahamaide +5 jun 1568 Brussel). Nederlands staatsman uit het geslacht van de graven van Egmond, die sinds het einde van de 12de eeuw voogd waren over de abdij van Egmond-Binnen.

Margareta van Parma, wordt geboren als onwettige dochter van Karel V in Oudenaarde. Ze huwt later met hertog Ottavio Farnese van Parma.

Er zijn weer onderhandelingen over een nieuwe bisschoppelijke indeling in de Nederlanden.

Keizer Karel

30 jan - 7 feb: keizer Karel V staat de Oostenrijkse erflanden af aan zijn broer Ferdinand van Habsburg. Karel V onderdrukt de opstand van de steden in Castilië.

Frankrijk -

Vrede van Madrid - Clouet

Koning Frans I van Frankrijk moet alle aanspraken op Italië, Vlaanderen en Artois laten varen, ten gunste van Karel V.

Jean Clouet (°±1480 +1540/1541 Parijs) vestigt zich als schilder in Parijs. Hij laat geen gesigneerde werken na. Zijn zoon François Clouet (°1505/1510 Tours +1572 Parijs) blijft in dienst van het Franse hof als zijn vader overlijdt, onder Henri II, François II en Charles IX.

Malta - Hospitaalridders

De hospitaalridders vestigen zich op Malta.

Osmaanse Rijk - Rhodos

Süleyman I de Grote / de Wetgever (°1494 Trabzon +1566 Szigetvar) valt Rhodos aan. De Johannieters geven zich over, waarmee de Osmanen controle krijgen over de handel van Venetië en Genua.

Portugal - de Elcano

Juan Sebastian de Elcano (°1476/1477 Guetaria +aug 1526 Stille Oceaan) is de eerste die erin slaagt om de reis rond de aarde volledig te maken.

Paus Hadrianus VI

Hij komt aan de macht (tot 1523). Hij heet eigenlijk Adrianus Floriszoon Boeyens (°2 mar 1459 Utrecht +14 sep 1523 Rome), studeert in Leuven, wordt in 1507 opvoeder van Karel V, wordt in 1516 bisschop van Tortosa. Hij is de enige Nederlandse paus.

Brussel

1 jul: in Brussel worden de Antwerpse Lutheranen Hendrik Voes en Johannes Van den Esschen op de Grote Markt op de brandstapel gezet. Zij zijn augustijnermonniken en de eerste martelaren van de hervormingsstrijd in de Nederlanden.

Leuven

Het Pauscollege in Leuven wordt bij testament door paus Adrianus VI (leermeester van Karel V) aan de universiteit geschonken.

Engeland - Paus Clemens

Paus Clemens verdedigt de onverbreekbaarheid van het huwelijk van Hendrik VIII, en veroorzaakt daardoor het Engelse Schisma.

Duitsland - Luther - Holbein

Luther verdedigt de Joden in zijn werken, door te stellen dat "de Heer Jezus Christus als Jood geboren is". Hij hoopt hiermee de Joden te overtuigen om zich te bekeren.

Hans Holbein de Jonge (°einde 1497 Augsburg +29 nov 1543 Londen) reist langs het Bodenmeer en door Frankrijk.

Italië - Fallopio

Gabriël Fallopio (°1523 +1562), Italiaans geneeskundige. Hij houdt zich vooral bezig met anatomie en ontleedkunde.

Paus Clemens VII

Giulio de Medici (°26 mei 1478 Florence +25 sep 1534 Rome), wordt gekozen tot Paus Clemens VII (tot 1534). Hij beleeft de plundering van Rome door de troepen van Karel V.

Zweden - Gustaf Vasa

Koning Gustaf Vasa van Zweden regeert (tot 1560). Hij maakt een einde aan de Deense heerschappij, en in 1527 voert hij hervormingen in.

Nederlanden - Erasmus

Op verschillende plaatsen in de Nederlanden breken opstanden uit tegen de belastingen van keizer Karel V. Ook wordt er geprotesteerd tegen de dure oorlogen van de keizer.

Friesland erkent Karel V als landsheer.

6 mei: Hendrik van Beieren wordt tot bisschop van Utrecht verkozen. Hiermee probeert de stad te voorkomen dat ze kamp moeten kiezen voor Karel van Gelre of voor Karel V. De Utrechtenaren kiezen dus niet voor de Gelderse, noch de Bourgondische kandidaat voor deze functie. Toch zijn de landvoogdes Margaretha van Oostenrjik en hertog Karel van Gelre niet gediend met dit besluit.

Desiderius Erasmus (°27 okt 1469 Rotterdam +12 jul 1536 Bazel CH) laat zich door Hendrik VIII en de paus overhalen om tegen Luther te schrijven. Het resultaat komt in "De Libero arbitrio diatribe" en behandelt de kern van de theologische verschilpunte.

Nederlanden - Estius

Willem Estius (van Est) (°1524 Gorinchem +20 sep 1613 Douai), godgeleerde, leaar en president van het seminarie in Douai. Hij schreef een commentaar op de brieven van de Heilige Paulus en ook een geschiedenis over de martelaren van Gorkum.

Duitsland - Boerenopstand - Hans Holbein

Overlijden van Hans Holbein de Oude (°±1470 +1524), Duits schilder van retabels en portretten.

De Duiste landbouwers komen in opstand tegen de "herendiensten" (1524 - 1525). Karel V onderdrukt Boerenopstand.

Frankrijk - da Verrazano

Giovanni da Verrazano verkent in opdracht van de Franse koning Frans I de Atlantische kust van Noord-Amerika. Hij ontdekt de baai van New York en de Hudson.

Italië - Eustachius

Bartolommeo Eustachius (°1524 San Severino +aug 1574), geneeskundige. Hij ontdekt de buis van Eustachius die het middenoor met de keelholte verbindt.

Spanje - Castiglione

Baldassare Castiglione (°1478 Casático, Mantua +1529 Toledo), Italiaans diplomaat en schrijver, wordt pauselijke nuntius in Spanje. Hij laat zich naturaliseren na de plundering van Rome in 1527. Voordien was hij militair gezant van Lodovico il Moro in Milaan, van de famlilie Gonzaga en van de familie Montefeltro.

Spanje - Midden Amerika - Maya's

De Spanjaarden veroveren in Midden-Amerika de Maya's. Sevilla wordt monopoliehaven voor de handel met de nieuwe wereld.

Nederlanden

Hendrik van Beieren kan zich niet handhaven om het wereldlijk gezag in handen te houden. Hij moet het bestuur afstaan aan Karel V. Ook in Gorinchem wordt het wereldlijk gezag overgedragen aan Karel V. Karel van Gelre ziet dan geen betere uitkomst, dan door Karel V tot wettelijke erfgenaam uit te roepen.

15 sep: in de noordelijke Nederlanden wordt Jan de Bakker als eerste protestants martelaar op de brandstapel gezet, in de tijd van de hervorming. Hij is de pastoor van Woerden, en is eerder sacramentiër dan lutheraan.

Frankrijk - Rabelais

François Rabelais (°±1490 Chinon +1553 Parijs) verhuist naar het benedictijnerklooster van Saint Pierre in Maillezais. Hij wordt er secretaris van de abt.

Inkarijk

Het Inka-rijk (in huidige Peru) bereikt onder Huayna Capac een hoogtepunt. Hij regeert van 1493 tot 1527.

Italië - Slag bij Pavia

24 feb: koning Frans I van Frankrijk wordt verslagen door de troepen van keizer Karel V. Hij wordt gevangenomen (tot de vrede van Madrid in 1526).

Nederland - Filips van Croy

In het zuiden wordt Filips van Croy, hertog van Aarschot (°1526 +1595), lid van de Raad van State onder Margareta van Parma.

Duitsland - Hongarije - Osmaanse Rijk

In de slag bij Mohacs veroveren de Habsburgers heel Hongarije - dit betekent het einde van de zelfstandigheid van Hongarije.

Sultan Süleyman I de Grote / de Wetgever (°1494 Trabzon +1566 Szigetvar) valt voor de tweede keer Hongarije aan. De Hongaarse koning Lodewijk II van Hongarije sneuvelt in een nederlaag tegen de Turken bij Mohacs; hij is de echtgenoot van Maria van Hongarije.

Duitsland - Fugger - Holbein

Anton Fugger de Rijke (°1493 +1560) is de eerste van het geslacht die handelsconcessies heeft in Chili, Peru en Moskou.

Hans Holbein de Jonge (°±1497 Augsburg +1543 Londen) reist langs Antwerpen - waar hij Quinten Matsys ontmoet - naar Engeland. Daar ontmoet hij Thomas More.

Indië - Baboer

Baboer sticht het rijk van de grootmogul in Delhi.

Servië -Osmanen

Ragusa - het huidige Dubrovnik - wordt een zelfstandige handelsrepubliek onder souvereniteit van de Turken.

Spanje - Caboto

Sebastiano Caboto (±°1476 +1557) verkent de Rio de la Plata en de Zuid Amerikaanse kust.

Johann Helman

Johann Helman, beheerder in Keulen, krijgt van Karel V een officiëel blazoen. Bekendmaking wordt overgemaakt per wapenbrief.

Frankrijk

Koning Frans I herroept de Vrede van Madrid, waardoor de Tweede Oorlog begint (tot 1529). Karel V zendt troepen tegen paus Clemens VII, bondgenoot van Frans I. Nog hetzelfde jaar veroveren de legers van de Karel V de stad Rome (Sacco di Roma), en nemen de paus gevangen.

Inkarijk - Spanje

Begin van de strijd om de troon van Inkarijk tussen de zonen van Huayna Capac: Huasar (Cuzco) en Atahualpa (Quito). Deze strijd duurt tot 1532.

Na de burgeroorlog in het Inkarijk en de dood van Huayna Capac, en bovendien de invasie van de Spanjaarden, gaat het Inkarijk van Peru ten onder.

Ponce de León

Fray Luis Ponce de León (°1527 +1591), Spaans augustijn en dichter. Hij schrijft religieuze oden en mystieke werken. De Spanjaarden ontdekken de Hawaï eilanden.

Paus Clemens VII

Hij wordt in Sacco di Roma gevangengenomen. Dit betekent het einde van de renaissancepausen.

Zweden

De Lutherse kerk krijgt volgelingen in Zweden.

Holland - Maarten van Rossum

5/6 mar: gouverneur Maarten van Rossum uit Utrecht plundert Den Haag. Als gevolg hiervan betalen andere steden belastingen voor defensie aan landvoogdes Margaretha, uit schrik dat hen hetzelfde gebeurt als Den Haag.

Vrede van Gorinchem

3 okt: de bisschop van Utrecht staat zijn gebied en het wereldlijk gezag over het Sticht af aan keizer Karel V. Ook Karel van Gelre erkent de keizer als erfgenaam van de landen in zijn bezit.

Frankrijk - Henri Estienne

Henri Estienne (°1528 +1598), Frans hellenist uit een boekdrukkersfamilie. Bekend van "Thesaurus linguae graecae".

Italië - Castiglione

Baldassare Castiglione (°1478 Casático, Mantua +1529 Toledo), Italiaans diplomaat en schrijver, wordt door Karel V tot bisschop van Ávila benoemd. Hij schrijft het "Libro del cortegiano", met zijn visie over de volmaakte edelman en edelvrouw, de "uomo universale".

Nederlanden

Paus Clemens VII bekrachtigt de overdracht van de gebieden en de wereldlijke macht over het Sticht aan keizer Karel V. Men begint onderhandelingen voor een nationale bisschoppelijke indeling van de Nederlanden.

Damesvrede van Kamerijk

3 aug: keizer Karel V verzoent zich opnieuw met koning Frans I van Frankrijk, door bemiddeling van Margareta van Oostenrijk (zijn tante en landvoogdes van de Nederlanden) en Louisa van Savooie (moeder van koning Frans I van Frankrijk). Vandaar de naam "Damesvrede". Hierbij moet Frans I opnieuw afstand doen van Italië, Vlaanderen en Artois. Keizer Karel V doet afstand van het hertogdom Bourgondië.

Engeland - Thomas More

Thomas More (°1478 Londen +1535 Tyburn) volgt Thomas Wolsey op als Lord Chancellor.

Osmaanse Rijk - Oostenrijk

De Turken belegeren Wenen tevergeefs. De Osmaanse legers worden aangevoerd door sultan Süleyman I de Grote / de Wetgever (°1494 Trabzon +1566 Szigetvar), die tevergeefs de stad Wenen belegert.

Polen - Copernicus

Copernicus legt de baan van de planeet vast.

Mechelen - Maria van Hongarije

1 dec: Margareta van Oostenrijk (°1480 Brussel) overlijdt in Mechelen. Keizer Karel V (°1500 +1558) stelt zijn tante Maria van Hongarije (°1505 +1558 Spanje) aan als landvoogdes van de Nederlanden (tot 1555). Ze is de weduwe van de koning van Hongarije.

Brabant - Pieter Bruegel

In Brabant wordt rond deze tijd Pieter Bruegel de Oude geboren (°1525…1535 +15 sep 1569 Brussel).

Vlaanderen - Jonghelinck - De Kerle - Kiliaan

Jacobus Jonghelinck (°21 okt 1530 Antwerpen +31 mei 1606 Antwerpen), Vlaams beeldhouwer. Hij grafmonumenten, o.a. dat van Karel de Stoute.

Jacob De Kerle (°1531/1532 Ieper +1591 Praag), Vlaams musicus. Hij componeert religieuze polyfone werken, met invloed van zowel de lage landen als Italië.

Cornelius Kiliaan (van Kiel) (°±1530 Duffel +15 apr 1607 Antwerpen), Vlaams taalkundige. Hij werkt als corrector in de drukkerij van Plantin in Antwerpen. Hij stelt het eerste belangrijke Nederlandse woordenboek samen: "Etymologicum Teutonicae Linguae".

Nederlanden - Melchior Hoffman

Leerlooie Melchior Hoffmann komt uit Straatsburg naar de Nederlanden. Hij wordt het hoofd van de anabaptisten, een protestantse richting die in Zuid Duitsland en Zwitserland nogal succes kent.

Duitsland - Keizer Karel V

24 feb: Karel V (°1500 +1558) wordt door paus Clemens VII in Bologna tot keizer gekroond.

Confessie van Augsburg

25 jun: aanhangers van de evangelistische orde stellen onder leiding van Philipp Melanchton (°1497 Bretten bij Baden +1560 Wittenberg) hun geloofsbelijdenis op, en dienen die in op de Rijksdag in Augsburg.

Frankrijk - Budé - Rabelelais

Guillaume Budé (Budaeus) (°1468 Parijs +1540 Parijs) weet koning Frans I aan te zetten om het Institut des Lecteurs Royaux (Collège de France) te stichten. Hier wordt Grieks, Hebreeuws en vanaf 1534 wiskunde onderwezen.

François Rabelais (°±1490 Chinon +1553 Parijs) wordt ingeschreven in de faculteit van Geneeskunde in Montpellier.

Ontstaan van de eerste School van Fontainebleau onder invloed van kunstenaars die door koning Frans I van Frankrijk naar het kasteel worden gehaald. Meest belangrijke kunstenaars in deze school zijn Rosso Fiorentino (°1494 Florence +1540 Parijs) en Francesco Primaticcio (°1505 ? Bologna +1570 Parijs).

Malta - Maltezerorde

De Johannieterorde verhuist naar Malta en hernoemt zich tot de Maltezerorde of de Hospitaalridders. Keizer Karel V staat Malta af aan de ridders van de Orde van Malta of de Hospitaalridders. Deze blijven op het eiland tot ze door Napoleon van het eiland worden gezet, na diens verovering ni 1798.

Polen - Kochanowski - Copernicus

Jan Kochanowski (°1530 +1584), Pools dichter en grondlegger van de Poolse lyriek.

Nicolaus Copernicus (eigenlijk: Niklas Koppernigk) (°19 feb 1473 Torún, Polen +24 mei 1543 Frauenburg), astronoom. Hij betoogt in "De Revolutionibus orbium coelestium" (over de omwentelingen der hemellichamen) dat de Aarde en andere planeten rond de Zon draaien.

Portugal - Brazilië

Portugese kolonisten migreren naar Brazilië en vestigen zich in São Vincent (in de buurt van het huidige São Pãolo).